3 x Martin Küchen – Angles 9, Küchen & Landæus Trio, solo
De negenkoppige versie van Angles die in 2012 nog in Hasselt stond (een concert dat deels door Clean Feed werd uitgebracht als In Our Midst) trok in 2013 ook nog de studio in om daar zijn vijfde album in te blikken. Het was de eerste keer dat het niet op een podium gebeurde. Niet dat het iets afdoet aan de impact van de muziek, want Injuries is vermoedelijk de meest complete en uitbundige Angles totnogtoe.
Van de shock & awe-methode van de band is dan ook nog geen greintje verloren gegaan. Küchens paradepaardje is een ‘niets in de handen, niets in de mouwen’-machine, een denderende muziektrein, een negenkoppig balorkest dat recht op het hart mikt met grandioze thema’s, pompende ritmes en genoeg drama om een avond toptheater op te luisteren. Angles beschikt over finesse, mysterie en intelligentie, maar is bovenal een gulle band, eentje die regelmatig op het rempedaal gaat staan, maar vooral ook voluit gas durft geven. Voor zoutpilaren is zo’n bonkend hart misschien wat veel van het goede, de rest gaat voor de bijl.
Meer dan tevoren is de spirit van Afrika in de muziek geslopen. De Oost-Europese en Arabisch getinte referenties, die waren er al, maar de Afrikaanse drive waar we in Hasselt al even van mochten proeven (maar wat niet echt meegenomen was op het korte In Our Midst), legt een nog grotere nadruk op ritmische stuwing. Dat is meteen al dominant in opener “European Boogie”, dat na een vibrafoonintro en een daaruit opduikende drumaanzet uitpakt met een van de meest swingende thema’s uit de uit z’n voegen barstende Anglescatalogus. Kleurrijk samenspel, vitale power en vooral die organische schwung.
De muzikanten die Küchen omringen zijn stuk voor stuk kleppers die perfect omkunnen met technische hoogstandjes, maar de strakheid van Angles is er geen van de machinale metronoomperfectie, maar van de schuring. Dit is jazz met bakken soul, vloeiende timing en een wisselwerking waarbij muzikanten inpikken en verder bouwen op elkaars hints alsof er wordt gewerkt met doorgegeven atletenstokjes. Hier is geen plaats voor gladheid. En als dan eens de treurnis wordt opgezocht, zoals in “Eti”, dan is dat met de overtuiging van iemand die het klappen van de zweep kent. Composities bloeien open, vallen uit elkaar en pikken zichzelf op om nog sterker dan tevoren terug te keren.
Er zit ook een onwaarschijnlijke dynamiek in deze plaat. Voor elke minuut filmische grandeur krijg je ook een stuk bonkende, dansende wereldjazz. Zo’n “Ubabba” werkt al net zo aanstekend als de muziek die The Ex opnam met Getatchew Mekuria, terwijl de denderende grandeur het titelnummer past als soundtrack bij de Spaanse burgeroorlog, vooraleer weer om te slaan in tumultueuze freejazz en een fantastische, ontroerende tweede helft die geen mens onbewogen kan laten. Rauw, rafelig, fragiel, gekwetst, somber, dromerig en heroïsch in één. Al goed dat het afsluitende “Compartmentalization” even een lichter geluid laat horen, anders zou je er nog een gebroken hart aan overhouden.
Naar goede gewoonte bevat ook deze Angles wat bekend werd dat hernomen wordt. Hier is dat een prachtversie van “In Our Midst” (al mis je de aanmoedigende kreten van Küchen uit de live versie) en het tweeledige “A Desert On Fire, A Forest / I’ve Been Lied To”, dat al te horen viel bij respectievelijk Trespass Trio en All Included. Een bezwerende trip én een albumhoogtepunt van meer dan twintig minuten dat in z’n tweede helft minstens zo diep kerft als “Injuries”.
We maakten ons onlangs nog de bedenking dat de woede en de verontwaardiging eigenlijk al te veel naar het achterplan verschoven zijn binnen de jazz. Angles 9 zet dat alweer voor een stukje recht. De methode is bekend, het effect blijft even sterk. Dit is geëngageerde muziek van de gebalde vuist en het bloedend hart, intens persoonlijk en vertrouwend op collectieve macht. Het resultaat is voor de vijfde keer een prachtplaat en legt de lat hoog voor wie dit jaar nog een statement te maken heeft. Overrompelende plaat van Martin Küchen (alt- en tenorsax), Alexander Zethson (piano), Mattias Ståhl (vibrafoon), Johan Berthling (contrabas), Andreas Werliin (drums), Magnus Broo (trompet), Mats Äleklint (trombone), Goran Kajfes (kornet) en Eirik Hegdal (bariton- en sopraninosax). Het album verscheen op CD en 2LP.
Maar er is nog meer voor de liefhebbers van Küchens werk. Het Moserobie-label van Jonas Kullhammar bracht zopas ook een Four Lamentations And One Wicked Dream Of Innocence uit van Martin Küchen & Landæus Trio. Dat trio bestaat uit pianist Mathias Landæus, bassist Johnny Åhman en drummer Jonas Holgersson. Als Angles 9 de band van maximalisme is, een expressieve davertrein, dan kiest dit kwartet resoluut voor meer introverte oorden. Dat wil niet zeggen dat het vuur verdwijnt. Integendeel, net als bij het Trespass Trio zit de passie hier net onder het oppervlak — altijd aanwezig, maar eerder smeulend dan brandend. Vier van de vijf stukken zijn haast volledig uitgebeend en minimalistisch, drijvend op sobere, repetitieve elementen, of het nu gaat om een lome aanhoudende baslijn (“Post Injuries”) of een trance die ondanks meer reliëf toch intact blijft.
Landæus duikt soms in de pianobuik om de snaren te bewerken en ze die metalige resonantie te geven, maar zijn spel is doorgaans zeer beheerst, alsof hij in slow motion zit te repeteren, blijft weglaten tot hij overblijft met de essentie. Ook de ritmesectie houdt het doorgaans bij de basis, waardoor dit een compactheid krijgt die haast meer gemeen heeft met de doomjazz van Bohren & Der Club of Gore dan andere Zweedse krachtpatsers. Dat maakt het ook dubbel zo mooi als de muziek dan toch even gaat wringen, horten, stoten (Küchens bekende “Don’t Ruin Me”). Zelfs als die baritonsax ruist en vergezeld wordt van een bas en drums die tergend traag hun ding doen (“En Jämtländsk Xe”) verdwijnt de intensiteit niet. Fluisterjazz, maar zo zwart als de nacht.
In “Du Rör Dig Så Sakta…” duikt een baslijn op die je met wat goede wil funky zou kunnen noemen, maar het is een compositie die ook een zuiderse invloed verraadt, die lijkt te twijfelen tussen het Europese Zuiden en het Midden-Oosten, waarbij de piano al net zo mooi uitblinkt als de sax. Afsluiter “One Minute Of Innocence” krikt het tempo en de energie op, gaat van start met Küchens kapot klinkende altsax die een boppastiche lijkt te willen aanzetten, maar gaandeweg meer ontregelt. Een plaat met enkel dat soort spul zou er zeker ingaan, maar nu heeft het ook een knap verrassingseffect na de voorgangers. Een plaat die misschien wel de grootsheid en woeligheid mist van het beste van Angles 9 en Trespass Trio, maar al net zo duidelijk en verslavend de Küchen-stempel draagt. Het album verscheen enkel op (blauw) vinyl, in beperkte oplage.
Ten slotte verscheen recent ook nog soloplaat …And Everything Inside Came Down As Dust bij het Confront label, dat een decennium geleden al solowerk van Küchen uitbracht (en zijn cd’s nog steeds verkoopt in mooie metalen doosjes). Dit laat een heel andere gedaante van de saxofonist horen, met muziek die in het verlengde ligt van The Lie And The Orphanage (2010) en Hellstorm (2012). De goede verstaander weet dan dat er van die uitbundigheid waar dit artikel mee begon niets meer over blijft. Hier draait het immer om geluid in z’n meest geïsoleerde vorm. Voluit geblazen melodieën komen er niet aan te pas; dit draait om pure textuur, luchtverplaatsing, lippenspanning en drukwisseling.
De opnames gebeurden in de Weense Expedithalle, in vooroorlogse tijden een van de grootste broodfabrieken. Verwacht echter geen bakken galm of weidse sound, want Küchen keert hier naar binnen met zijn saxen en ‘preparaties’, waarvan de aard doorgaans compleet onduidelijk is. In “2 Million Sq Ft Of Masonry” hoor je een combinatie van plofklanken en vervormde muziek. Een cassetterecorder in de klankbeker? Een pocketradiootje dat niet goed afgesteld is (we zagen hem daar al mee in de weer)? Geen idee, maar het zorgt voor een effect dat zowel prikkelt als verwart. In “5 Million Square Ft Of Painted Surfaces” draait het dan weer om een grotesk uitvergrote ademhaling die door het mondstuk (of misschien wel rechtstreeks in de sax) geblazen wordt.
Elders komt er geslurp en gekraak aan te pas, krijg je een drone te horen die naar elektroakoestische regionen lonkt, komen er flarden vervormde Arabische muziek voorbij en lijkt het even alsof je luistert hoe iemand geschoren wordt in een kapsalon. Een vreemd auditief spektakel waar spoken door lijken te waren. Met “Ritual Defamation In Vienna” komt dat politieke element weer naar boven dat centraler stond op Hellstorm. Die laatste plaat had ook iets meer impact, werkte geslaagder in op het gemoed, maar ook dit album laat een kant van de artiest horen die op z’n minst een opmerkelijke contrast vormt met de extraverte emo-aanslag van Angles 9.
http://www.enola.be/muziek/albums/23838:3-x-martin-kuechen-angles-9-kuechen-a-landaeus-trio-solo
